Μικρός πρόλογος για την φωτογραφική ανατύπωση

Προ μηνών, εξερευνώντας την βιβλιοθήκη ενός φίλου, περιήλθε στα χέρια μου ένα αντίτυπο της αρχικής έκδοσης του «μουσικού εγκολπίου» του Αλεξάνδρου Φωκαέως, τυπωθέν το 1879 στην τότε Οθωμανική Θεσσαλονίκη. Ξεφυλλίζοντάς το, μου δημιουργήθηκε η ιδέα να φωτογραφίσω επιλεγμένα κάποιες από τις σελίδες του για προσωπική χρήση, ως μαθήματα, και στις ακολουθίες εντός του Ναού. Ιδιαίτερη επίσης εντύπωση μου είχαν προκαλέσει τα ιστορικού ενδιαφέροντος στοιχεία που προκύπτουν κυρίως από τους προλόγους του βιβλίου, αλλά και από τον κατάλογο των συνδρομητών. Ίσως πολλοί τα βρουν ενδιαφέροντα και αυτά.

Οι πρώτες φωτογραφίες αφού υπέστησαν μια στοιχειώδη επεξεργασία, μου δώσανε το έναυσμα για μια πιο ολοκληρωμένη δουλειά, μια φωτογραφική ανατύπωση ολόκληρου του έργου. Αυτό το «γιατί όχι;» ήταν η αρχική κινητήρια δύναμη που με ώθησε σε μια απροσδόκητα χρονοβόρα και επίπονη διαδικασία. Οπλισμένος με μια φωτογραφική μηχανή των 3 εκατομμυρίων εικονοστοιχείων, έναν κοινό ηλεκτρονικό υπολογιστή, έναν οικιακό εκτυπωτή ψεκασμού μελάνης και αρκετή υπομονή, προσπάθησα να παράγω το καλύτερο αποτέλεσμα από ένα μάλλον κακοτυπωμένο και ταλαιπωρημένο αντίτυπο. Δεν απογοητεύτηκα τελικά. κάτι είχα καταφέρει…

Η διαδικασία κοινότυπη. Πρώτα φωτογραφήθηκαν μια – μια οι σελίδες όσο γινόταν πιο προσεκτικά, καμμιά φορά 4 και 5 φορές η καθεμιά, μέχρι να έχω το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Σειρά είχε η διόρθωση της προοπτικής παραμόρφωσης, η ανάλυση σε τετραχρωμία CMYK από την οποία κράτησα τελικά το μαύρο μόνο χρώμα, και η επεξεργασία της τονικής διαβάθμισης της εικόνας, ώστε να αναδειχθούν οι τυπωμένοι χαρακτήρες, περιορίζοντας κατά το δυνατό κάθε φθορά, μουντζούρα, κηλίδα, ή εμφάνιση της μελάνης της πίσω σελίδας. Αυτό έγινε για κάθε σελίδα χωριστά. Αν κάποιες σελίδες παρέμειναν δυσανάγνωστες, και δεν ικανοποιούν τον απαιτητικό αναγνώστη (και με το δίκιο του), αυτό οφείλεται στην μέτριας ποιότητας εκτύπωση του πρωτοτύπου, αλλά και στις φθορές του όλα αυτά τα χρόνια στο αναλόγιο. Σε κάποιες δε από αυτές χρειάστηκε επιλεκτικά να ρετουσάρω στο χέρι μερικά σημεία τους (παραβιάζοντας τις άκαμπτες αρχές μιας φωτογραφικής ανατύπωσης), αλλιώς είτε οι μουσικοί χαρακτήρες, είτε τα γράμματα, ήσαν παντελώς ακατάληπτα. Σε κάθε περίπτωση το σίγουρο είναι ότι δεν υπάρχει απώλεια λεπτομέρειας από το πρωτότυπο. Το αντίθετο μάλιστα, η ανατύπωση είναι ελπίζω πιο ευανάγνωστη, λόγω και της μεγέθυνσης σε Α4, για να είναι λειτουργική και εύχρηστη στο αναλόγιο κατά την διάρκεια των ακολουθιών.

Έπειτα ήρθε η ιδέα για δημοσίευση της δουλειάς αυτής. Φρονώ ότι για τον ιεροψάλτη μπορεί να αποτελέσει ένα πολύ χρήσιμο βοήθημα. Οι μουσικές γραμμές του, κλασσικές στην πλειοψηφία τους, είναι βασισμένες σε συνθέσεις των παλαιών μεγάλων διδασκάλων. Πολλά από αυτά είναι ήδη ευρέως γνωστά στις μέρες μας από άλλες εκδόσεις. Βέβαια, δεν λείπουν και τα κατά τι «νεωτερίζοντα» μαθήματα, από ιεροψάλτες σύγχρονους ή λίγο προγενέστερους του Αλ. Φωκαέως. Κάποιος με στοιχειώδη εμπειρία θα τα διακρίνει αμέσως.

Όχι ότι δεν υπάρχουν σήμερα ωραιότατα Αναστασιματάρια και λοιπά μουσικά βιβλία με μέλη που μοσχοβολάν από την παλιά εποχή, αλλά εξίσου ισχυρή είναι δυστυχώς και η τάση συγγραφής πολλών νέων συνθέσεων, ξένων προς την παραδοσιακή αισθητική, και –το χειρότερο- προς το εκκλησιαστικό ήθος. Ένα λοιπόν ακόμα μουσικό βιβλίο, περιέχον κάποιες κατά τι κλασσικότερες και παραδοσιακότερες μουσικές γραμμές είναι παραπάνω από χρήσιμο στις μέρες που ζούμε. Ας είναι λοιπόν αφιερωμένος ο ταπεινός αυτός κόπος μου σε όσους εξακολουθούν και βρίσκουν νόημα ζωής στο «τη ταπεινώσει τα υψηλά, τη πτωχεία τα πλούσια», και σε όσους κατανοούν ότι (κατά την προσφιλή έκφραση ενός καλού φίλου) κανείς μας δεν αποτελεί ούτε την αρχή, ούτε το τέλος της μουσικής, ούτε το θεμέλιό της, ούτε την κορύφωσή της.

Σημειωτέον ότι το «μουσικόν εγκόλπιον» στην αρχική του έκδοση απαρτίζεται από δύο τόμους, δεμένους σε ένα σώμα. Το παρόν έργο αποτελεί ανατύπωση του πρώτου τόμου μόνο. Ο σύνολος όγκος του «εγκολπίου», περίπου 1150 σελίδες, δίχως το σύντομο θεωρητικό, είναι απαγορευτικός για ενιαία έκδοση. Ο δεύτερος τόμος, εξίσου αξιόλογος, ελπίζω συν Θεώ να ακολουθήσει σύντομα.

Ευχαριστίες πολλές στον π. Κωνσταντίνο Πλευράκη και στο ίδρυμα Παιδαγωγικών και Κοινωνικών Εφαρμογών «Ο Ευαγγελιστής Μάρκος» για την ενθάρρυνση και την υποστήριξή του, καθώς και για την αναδοχή της έκδοσης του παρόντος. Του χρωστώ πολλά.

Γεώργιος Χρ. Χατζής,

Εν Φλώρινη, έτει ,βε’ ήγουν δισχιλιοστώ και πέμπτω από γεννήσεως Κυρίου, μηνί Ιανουαρίω.